هم‌اندیشی خوانش تمدنی از سنت زیارت

زیارت یک پدیده انسانی است که دارای وجوه مختلفی است. یک بخشی از بدنه و به نوعی کار اصلی همه ادیان و مذاهب در تاریخ بشر زیارت بوده است. زیارت جزو مناسک آیینی و فرهنگ آیینی است. وقتی می‌خواهیم فرهنگ جوامع و ادیان مختلف را بررسی کنیم بخشی از آن در زیارت تجلی دارد. زیارت یک موضوع علوم انسانی است چون با کنش انسان سر و کار دارد. انسان‌ها در قالب زیارت رفتارهایی انجام می‌دهند که قابل بحث است. زیارت یک بحث خاص و تک‌وجهی نیست بلکه ابعاد عبادی و دینی و جامعه‌شناسی و فرهنگی دارد. ما در دنیا مراکز مختلفی داریم که به این موضوع می‌پردازند. کارهای گسترده‌ای حتی در خصوص نشانه‌های دینی در مراکز زیارتی در دنیا انجام شده است. زیارت علاوه بر بعد سیاسی یک بعد اقتصادی نیز دارد. صنعت زیارت یک صنعت اقتصادی است و مقالات متعددی درباره آن نوشته شده و به نوعی یک موضوع بین‌رشته‌ای است و از علوم مختلف می‌شود به عنوان یک مفهوم انسانی با آن ارتباط برقرار کرد.

تمدن، تجلی عینی فرهنگ است

او افزود: همه شیعه هستیم و به زیارت تعلق خاطر داریم اما به عنوان یک موضوع آکادمیک نیز باید مورد مطالعه قرار بگیرد. زیارت هم به افراد می‌پردازد و هم به غیرانسان مثل کعبه. زیارت در اسلام ریشه‌های قرآنی خاص دارد. زیارت یک امر تعاملی است و شما با جایی که به آن وارد شدید ارتباط برقرار می‌کنید. یک محل بی‌روح نیست و یک ارتباطی برقرار می‌شود و کارکردهای اجتماعی و اقتصادی مختلقی دارد. از طرفی بحث تقویت دین و معارف دینی، ارتباط با خدا، و کسب فیض نیز در زیارت مطرح است.

بنابراین خود ارتباط دینی یکی از کارکردهای مراکز دینی است. زیارت در عرصه اجتماعی یک نوع کارکرد اجتماعی دارد و باعث انسجام اجتماعی می‌شود. نزدیک شدن افرادی که تفکر خاصی دارند باعث می‌شود تا احساس نزدیکی بین امت و انسان‌هایی از اقشار مختلف رخ دهد و یکپارچه‌سازی شکل می‌گیرد. این موضوع اثرات سیاسی هم دارد. نقش اخلاقی زیارت نیز بسیار با اهمیت است. زیارت باعث می‌شود تعادل اخلاقی در جامعه به وجود آید. زیارت کارکرد روحی بالایی دارد و می‌تواند موجب آرامش روحی شود. زیارت ترس را کاهش می‌دهد. ابعاد آموزشی زیارت نیز وجود دارد. مردم وعظ و سخنرانی گوش می‌دهند و قرآن و ادعیه می‌خوانند؛ کاری که در شرایط معمولی افراد انجام نمی‌دهند. جدای از این، بحث ارزش‌هاست. ارزش‌ها در مراکز زیارتی تقویت می‌شود. بحث ایثار و از خودگذشتگی در ذهن زایر تقویت می‌شود و مبارزه با ظلم و کارکردهای مختلفی که باعث می‌شود بخشی از فرهنگ ما تقویت شود به مدد زیارت شکل می‌گیرد. تفاوت فرهنگ جامعه دینی با جوامع دیگر به همین بحث‌ها برمی‌گردد. همین باعث می‌شود فرهنگ ما به عنوان نرم‌افزار تمدن ویژگی خاصی پیدا کند. تمدن تجلی عینی فرهنگ است.

لینک گزارش همایش خوانش تمدنی از سنت زیارت