مجموعه مقالات حج و انقلاب اسلامی ایران منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس اندیشه پایگاه اطلاع‌رسانی حج، مجموعه مقالات حج و انقلاب اسلامی ایران به کوشش مسعود معینی پور در چهار بخش نگاه به انقلاب اسلامی و حج با رویکرد تمدنی، واکاوی تأثیرات حج بر انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران، واکاوی تأثیرات انقلاب و جمهوری اسلامی بر حج و ظرفیت‌های کنگره حج برای صدور انقلاب از سوی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شد.

در بخشی از مقدمه این اثر آمده است: حج آغاز صیرورت جدید، با مسئولیت‌های بیشتر برای فرد و جامعه است؛ صیرورتی که مدیریت تحول فرد و جامعه را برعهده دارد. اما تلاش برای فردی کردن عبادات اسلام، به ویژه حج، و تهی کردن آنها از معنای راستین خود، نگرش تبلیغی توطئه‌آمیز و انفعالی است، که این بزرگ‌ترین سرمایه اسلام و امت اسلامی را نشانه گرفته است.

حج ابعاد مختلفی دارد، و توجه عمیق به این فریضه، ثمرات مختلف تربیتی و تکامل فردی، جمعی و حتی جهانی به ارمغان می‌آورد؛ آن‌چنان‌که انقلاب اسلامی ایران، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های ناب و زلال آن، توانست به عزت و اقتدار برسد. توحیدمحوری، نفی ظلم و اعلام برائت از مستکبران، تساوی انسان‌ها نزد حضرت حق و قراردادن ملاک تقوا برای برتری، استقامت در انجام تکلیف، دستیابی به مقام قرب، همگی اهداف مشترکی‌اند که انقلاب اسلامی با بهره‌گیری از تعالیم اسلام و مناسک دینی، از جمله حج، خط مشی خود کرده است.

جهان اسلام در این برهه حساس، در مصاف با نظام‌های سیاسی ـ اجتماعی برآمده از تمدن غرب دچار چالش‌ شده است و شاید تنها راه برون‌رفت از این چالش‌ها بازخوانی دقیق و عمیق تعالیم اسلام باشد. اصلاح نگاه به ظرفیت عظیم دین اسلام، عزت و اقتدار را به امت اسلامی باز می‌گرداند و زمینه‌ساز ایجاد تمدن نوین اسلامی است. لذا توجه به ابعاد بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیپلماتیک و بین‌المللی و ظرفیت‌های تولید گفتمان جهانی آن، از جمله وظایف دولت‌ها و اندیشمندان مسلمان است، و بی‌شک در شکل‌گیری انقلاب اسلامی ایران نیز حج از اصلی‌ترین پایه‌های نظری رهبران انقلاب اسلامی بوده است؛ چنان‌که در مقالات این مجموعه، شواهد این امر را خواهید دید.

در مجموعه مقالات این اثر، بررسی تأثیر و تأثرات متقابل حج و انقلاب اسلامی، مورد نظر بوده است. از ‌سویی حج، منسک اصلی در کنار مناسک دیگر دین اسلام است و در متون دینی توجه بسیار زیادی به آن شده، و از دیگرسو انقلاب اسلامی ازنظر فردی و اجتماعی، در حال شدن و تحول است که حداقل از بعثت نبی مکرم اسلام آغاز شده و در دوره معاصر، در کالبد ایران حلول کرده و همچنان صیرورت دارد و روح ناآرام خود را به انقلاب مهدوی و حکومت عدل الهی پیوند خواهد داد.

مقالات این مجموعه را می‌توان به‌طور خلاصه به چهار بخش و با چهار رویکرد تقسیم‌بندی کرد: 1. مقالاتی که با رویکرد و در مقیاس تمدنی، به پدیده حج و انقلاب اسلامی نگریسته‌اند و هم‌افزایی این دو را پیگیری کرده‌اند؛ 2. مقالاتی که تأثیرات حج بر انقلاب اسلامی را بررسی کرده و تأثیر آن را در ایجاد و بقای انقلاب اسلامی، بعد از تثبیت و تحکیم نشان داده‌اند؛ 3. مقالاتی که تأثیرات رخداد انقلاب اسلامی و عملکرد جمهوری اسلامی و رهبران آن را بر حج بررسی کرده‌اند و کوشیده‌اند تحولات کنگره عظیم حج را بعد از انقلاب اسلامی بیان کنند و این ظرفیت را توسعه بخشند؛ 4. مقالاتی که ذیل بحث ظرفیت‌شناسی و آسیب‌شناسی حج، برای صدور پیام، آرمان‌ها و قدرت نرم جمهوری اسلامی سازمان‌دهی شده‌اند.

الف) نگاه به انقلاب اسلامی و حج با رویکرد تمدنی

1. مقاله «حج و تمدن اسلامی»، نوشته حجت الاسلام والمسلمین دکتر مصطفی جمالی، در پی آن است با نگاهی عمیق به کنگره عظیم حج و با رویکردی تمدنی، ابتدا به جایگاه و کارکرد حج ابراهیمی در تحقق تمدن اسلامی بپردازد، سپس با بازخوانی برخی از مناسک، از ظرفیت‌های آن در مهندسی تمدن اسلامی پرده بردارد؛ به‌گونه‌ای‌که اگر در خدمت انقلاب‌های اسلامی قرار گیرد، ملت‌های اسلامی در مسیر تحقق تمدن اسلامی هدایت شوند.

2. مقاله «تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر وضعیت موجود و آینده عربستان (با تأکید بر کنگره حج)»، نوشته جناب آقای دکتر محمد جعفر جوادی است که در ادامه مقاله پیشین، می‌تواند تصویر بهتری از عربستان و افق اثرگذاری انقلاب اسلامی بر وضعیت موجود و آینده عربستان پیش‌رو قرار دهد. مقاله مذکور، این پیش‌فرض را در کانون تحلیل خود قرار داده که هدف اصلی حج و انقلاب اسلامی، هردو تحقق امت واحد اسلامی است. بر این اساس به‌دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال است که سازوکار‌ جمهوری اسلامی ایران برای تحقق هدف مهم کنگره حج (وحدت جهان اسلام در قالب امت واحد اسلامی)، در وضعیت روابط ایران و عربستان، چیست.

3. مقاله «بررسی نقش حج در گسترش تفکر و مبانی انقلاب اسلامی در منطقه بیداری اسلامی»، نوشته جناب آقای دکتر علی اخترشهر است. نویسنده در این مقاله، حج را سرمایه‌ای معنوی و فرهنگی برای مسلمانان دانسته و با توجه به اشتراک مبانی حج و انقلاب اسلامی، به بررسی جایگاه حج در گسترش تفکر و مبانی انقلاب اسلامی پرداخته است. نویسنده کوشیده ‌است این نقش را درباره کشورهای منطقه بیداری اسلامی بررسی کند و اعتقاد دارد که از مهم‌ترین نقش‌های حج درگسترش مبانی انقلاب اسلامی، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1. داشتن دشمن مشترک؛
2. رایزنی، شور و مشورت و مبادله فرهنگی؛
3. اجرای فریضه مهم امربه معروف و نهی‌ازمنکر؛
4. تحکیم وحدت بین مسلمانان؛
5‌. برائت از مشرکان و ظلم‌ستیزی.

ب) واکاوی تأثیرات حج بر انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران

1. مقاله «ظرفیت‌شناسی کنگره عظیم حج در مقابله با برخی چالش‌های تأسیسی و ابقایی انقلاب و جمهوری اسلامی»، نوشته آقای دکتر مسعود معینی‌پور و سرکار خانم طاهره بیژنی است، و به‌دنبال اثبات این مدعاست که نه‌تنها تعالیم و مناسک حج در تأسیس و ایجاد انقلاب اسلامی، الهام‌بخش و مؤثر بوده، بلکه در بقا نیز اثرگذار است؛ چنان‌که نظام جمهوری اسلامی، برای مقابله با بسیاری از چالش‌های پیش‌روی خود، می‌باید از ظرفیت حج بهره بگیرد. ازاین‌رو بعد از بیان ابعاد اثرگذاری تأسیسی حج بر انقلاب اسلامی، به بررسی و شناسایی ظرفیت‌های کنگره حج برای مقابله با چالش‌های بقای انقلاب و جمهوری اسلامی می‌پردازد.

2. مقاله «جایگاه حج در اندیشه سیاسی و مبارزاتی امام خمینی و تعامل ابعاد اندیشه‌ای ایشان در حج»، نوشته جناب آقای امیر سیاهپوش است. مؤلف در این مقاله تلاش کرده است تأثیر تعالیم حج را در اندیشه و عمل سیاسی امام خمینی= نشان دهد؛ تشبیه مبارزات حضرت امام به نوع مواجهه حضرت ابراهیم با طاغوت زمان و ظلم‌ستیزی و برائت از مشرکین و بهره‌گیری از معارف معنوی حج و اصل وحدت و خلاصه، واکاوی ابعاد مختلف فردی و اجتماعی حج و تأثیرات آن در اندیشه و عمل امام خمینی، کار ویژه این مقاله است.

3. مقاله «بررسی تطبیقی انقلاب اسلامی و حج ابراهیمی؛ تبیین مفاهیم و عرصه‌ها» نوشته حجت الاسلام والمسلمین آقای دکتر یوسف فتحی است. این مقاله به‌دنبال بیان ابعاد معرفتی و کارکردی حج ابراهیمی و انقلاب اسلامی، با مراجعه به برخی از آیات حج و پیام‌های امام خمینی به کنگره حج است. همچنین برای نیل به این مقصود، به تطبیق تحلیلی ظرفیت‌های انقلاب اسلامی با حج نیز پرداخته است. نویسنده، در پایان مقاله نتیجه می‌گیرد که بسیاری از مبانی و کارکردهای حج ابراهیمی و انقلاب اسلامی، مشترک است و احیای حج ابراهیمی، بدبینی‌های میان ملت ایران و جهان اسلام را رفع می‌کند و انقلاب اسلامی، نمونه عملی برای برون‌رفت از وضعیت موجود کشورهای اسلامی و الهام‌بخش خیزش‌های اسلامی و معنویت‌‌گراست.

4. مقاله «جهانی‌شدن شعارهای انقلاب اسلامی و مناسک حج ابراهیمی»، نوشته جناب آقای دکتر مهدی حسین زاده فرمی است و موضوع اصلی آن، بررسی نسبت ویژگی‌های مناسک حج، با شعارهای انقلاب اسلامی و خصوصیات جهانی‌شدن است. نویسنده برای دستیابی به پاسخ خود، ابتدا درباره جهانی‌شدن و خصوصیات آن نوشته، سپس به تحلیل محتوای شعارهای انقلاب اسلامی و نسبت آن با شعایر حج پرداخته و در پایان، نسبت بین این سه را بررسی کرده است. ازنظر نویسنده، اینکه زمینه‌سازی ظهور و رخ‌نمایی برخی از علائم آن با رخداد انقلاب اسلامی در ایران و شکل‌گیری فرایند جهانی‌شدن در یک زمان واقع شده، مسئله‌ای نیست که بتوان به‌راحتی از آن گذر کرد و باید نسبت این سه باهم سنجیده شود و از عناصر مشترک بین این سه، کنگره عظیم حج است.

5. مقاله «نقش حج در تبیین و گسترش شعارها و اهداف انقلاب اسلامی»، نوشته جناب آقای سید عقیل نسیمی است. حج از این‌منظر، نقش بسیار مهم و مؤثری در طول تاریخ، در بیداری مسلمانان داشته است؛ به‌گونه‌ای‌که متفکران اسلامی، همواره در صدد بهره‌گیری از این ظرفیت برای احیای ملت‌های مسلمان و تقابل با جبهه ظلم و کفر بوده‌اند. ازاین‌رو این مقاله به بررسی نقش، توانایی‌، جایگاه و ظرفیت‌ عظیم حج در جهت تبیین و گسترش شعارها و پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی می‌پردازد و می‌کوشد بعد از تبیین و توصیف اهداف انقلاب اسلامی، تأثیرات حج را بر پیشبرد آن اهداف، واکاوی کند.

6. مقاله «راهکارهای جمهوری اسلامی ایران در راستای استفاده از فرصت حج ابراهیمی»، نوشته جناب آقای دکتر مهدی مولائی آرانی است. نگارنده اعتقاد دارد که حج با همه عظمت و جایگاه خود، در این زمان به‌دلیل تفرقه میان امت اسلام، فاصله زیادی با اهداف حقیقی خود پیدا کرده است و جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان نظام سیاسی ـ اجتماعی برآمده از آرمان‌های اسلام ناب، وظیفه دارد از ظرفیت‌ها و فرصت‌های بی‌بدیل حج استفاده کند. اینکه سیاست‌گذاران و مسئولان جمهوری اسلامی، چه راهکارهایی را برای بهره‌گیری حداکثری از این فرصت عظیم پیش‌رو دارند، مسئله این مقاله است. نویسنده معتقد است از مهم‌ترین رقبای جمهوری اسلامی برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های حج، فرقه وهابیت است. ازاین‌رو در این مقاله می‌کوشد ابتدا ویژگی‌های فرقه وهابیت و وجوه رقابتی آن با جمهوری اسلامی را بیان کند، سپس به بررسی راهکار‌ها بپردازد. گفتنی است محقق، از منابع کتابخانه‌ای و مصاحبه با نخبگان بهره گرفته و تحلیل داده‌ها را با روش «swot» انجام داده است.

ج) واکاوی تأثیرات انقلاب و جمهوری اسلامی بر حج
1. مقاله «تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر حج ابراهیمی؛ با تأکید بر دیدگاه امام خمینی»، نوشته جناب آقای رضا لک‏زایی است. نویسنده در این مقاله، با بهره‌گیری از چارچوب نظری برآمده از اندیشه امام خمینی، بیان می‌کند؛ انقلاب اسلامی در جغرافیای ایران رخ نمود، اما تأثیرات آن جهانی بود و این تأثیرات، حتی در زمینه احیای حج و تغییر رویکرد مسلمانان به حج نیز درخور تأمل است. در این مقاله، تأثیر انقلاب اسلامی ایران در سه حوزه باور، انگیزه‏ و عمل، بررسی و نشان داده شده است. در حوزه باور، انقلاب ایران درواقع، مفهوم توحید را به‌عنوان اعتقاد به خدا و نفی طاغوت بازتعریف کرد و از آمریکا به‌عنوان بزرگ‏ترین مظهر شرک نام برد. در حوزه انگیزه و گرایش در انقلاب ایران، شاهد عشق و نفرت بودیم؛ عشق به خوبی‏ها و لشکریان عقل که در رأس آن، امام خمینی قرار داشت و تنفر از بدی‏ها و لشکر جهل که در رأس آن، شاه و اربابانش قرار داشتند. در حوزه رفتاری هم، مبارزه عملی با روحیه شهادت‏طلبانه که با تغییر محتوای باطنی انسان‏ها رخ داده، کلید می‏خورد و با شعار و راه‌پیمایی و تظاهرات آغاز می‏شود و تا نابودی استکبار جهانی براساس پیام جهانی «نه ظلم کن و نه مظلوم شو»، به پیش می‏رود.

2. مقاله «درآمدی بر نقش انقلاب اسلامی در احیای جنبه‌های سیاسی ـ اجتماعی حج»، نوشته جناب آقای سید جواد میرخلیلی است. مؤلف در این مقاله با بیان تحولات نظریه‌های بین‌الملل که از انقلاب اسلامی ناشی شده است، به این مسئله می‌پردازد که حج نیز از این تحول عمیق اجتماعی ـ سیاسی نشئت گرفته است و با بهره‌گیری از فضای ایجادشده در انقلاب اسلامی، ظرفیت‌های سیاسی اجتماعی موجود در مناسک و تعالیم حج برجسته شد و مورد توجه ملت‌های مسلمان قرار گرفت.

3. مقاله «انقلاب اسلامی و قرائت نوین از حج (با تأکید بر فرمایشات امام خمینی و مقام معظم رهبری)»، نوشته جناب آقای محمد حقی است که در آن، تأثیرات انقلاب اسلامی در برداشت و قرائت نوین از حج را نشان داده است. حج از دیدگاه نگارنده، تا پیش از انقلاب اسلامی ایران، تنها حرکتی عبادی بود و از دیگر ابعاد آن غفلت می‌شد. با پیروزی انقلاب، توجه به ابعاد سیاسی حج مورد تأکید قرار گرفت و حج، میعادگاه وحدت مسلمانان در برابر مستکبران جهان و کانون برائت از مشرکان معرفی شد و ابعاد سیاسی آن احیا گردید. دراین‌میان، نگارنده به‌کمک سخنان و مکتوبات حضرت امام= و مقام معظم رهبری در صدد پاسخ به مسئله مقاله خود است.

د) فرصت‌ها و تهدیدهای حج برای صدور انقلاب
1. مقاله «بررسی مؤلفه‌های حج در راستای صدور انقلاب»، نوشته حجت الاسلام والمسلمین محسن محمدی است که مؤلفه‌ها و مبانی مشترک حج و انقلاب اسلامی را بررسی کرده است. این مقاله، اشتراک مؤلفه‌های حج و انقلاب را زمینه کارکرد حج در صدور انقلاب می‌داند. سنخیت ماهیتی حج در گزاره‌هایی همچون خدامحوری، مردم‌محوری، رهبری، دشمن‌شناسی و هم‌گرایی، زمینه هم‌افزایی کارکردی حج و انقلاب را ایجاد کرده و سبب شده است حج، به‌عنوان نهاد و رسانه‌ای برای صدور انقلاب مد نظر قرار گیرد.

2. مقاله «جامعه‌شناسی مردم عربستان و ظرفیت‌های صدور انقلاب (فرهنگ و ساخت اجتماعی و فرهنگ دینی، احزاب و گروه‌های اجتماعی و…)» نوشته حجت‌الاسلام والمسلمین آقای محمدرضا فلاح است که ظرفیت‌شناسی جامعه عربستان برای صدور انقلاب اسلامی را بررسی می‌کند. در این مقاله، تلاش شده است ظرفیت‌های موجود اجتماعی عربستان، برای نفوذ و صدور ارزش‌های انقلاب اسلامی بررسی شود. ظرفیت‌شناسی مذهب و عالمان دینی در عربستان، واکاوی ساختار قبیله‌ای آن و ظرفیت‌شناسی این ساختار، بررسی جایگاه ساختار و احزاب سعودی در عربستان، همچنین احزاب اسلام‌گرای سنی و شیعی در عربستان، از مهم‌ترین ساختار‌های بررسی شده در این مقاله است.

3. مقاله «فرصت‌ها و چالش‌های کنگره حج برای صدور انقلاب اسلامی، با تأکید بر دیدگاه رهبر حکیم انقلاب اسلامی»، نوشته جناب آقای علیرضا دانشیار است. ازنظر نگارنده، حج آن‌چنان‌که فرصت‌های بسیاری برای صدور انقلاب اسلامی پدید می‌آورد، چالش‌هایی را نیز پیش‌روی آن قرار داده است که باید آنها را به فرصت تبدیل کرد و اجازه نداد به بحران تبدیل شود. برپایه این مقاله، مهم‌ترین فرصت‌های جمهوری اسلامی در عرصه فرهنگی ـ سیاسی در حج، عبارت‌اند از: تقویت گفت‌وگو، تقریب مذاهب، وحدت‌محوری، دیپلماسی فعال و… . در مقابل، چالش‌های گفتمان انقلاب اسلامی در عرصه فرهنگی ـ سیاسی در حج، عبارت‌اند از: تشدید اختلافات مذهبی ـ فرقه‌ای و عدم تحمل تبادل و گفت‌وگوی فرهنگی ـ عقیدتی، عدم دیپلماسی فعال در عرصه سیاسی، جداسازی مضمون سیاسی از حج، حکومت سعودی و حمایت از گروه‌های وهابی و تکفیری و تشدید تبلیغ علیه آموزه‌های تشیع و جمهوری اسلامی.

4. مقاله «موانع صدور انقلاب اسلامی در عربستان و ایام حج؛ رویکردی بر ساختار سیاسی حاکم بر فرهنگ مذهبی»، نوشته جناب آقای کرامت عبدلی است. پیش‌فرض این مقاله، این است که حکومت عربستان، به نفوذ تعالیم انقلاب اسلامی و خطرات آن برای کم‌رنگ کردن حاکمیت عربستان و نفوذ آن در کشورها پی ‌برده و از هر وسیله‌ای برای کاهش نفوذ ارزش‌های انقلاب اسلامی استفاده می‌کند. مقاله به‌دنبال اثبات این فرضیه است که حکومت پادشاهی و موروثی آل سعود که با به‌کارگیری روش‌های استبدادی و توتالیتر، توانسته است در عربستان به حیات خویش ادامه دهد، در همراهی با فقها و سردمداران وهابیت، در تقابل با مردم و آزادی‌خواهان و انقلاب اسلامی ایران، به حمایت متقابل از یکدیگر، و سرکوب جنبش‌های مردمی و ایجاد مانع در برابر صدور انقلاب اسلامی ایران، به‌ویژه در ایام حج می‌پردازند.

5. مقاله «جریان‌های اسلام‌گرا در عربستان و نسبت آنها با انقلاب اسلامی ایران»، نوشته جناب آقای دکتر یحیی فوزی و جناب آقای عباس علی‌بخشی است و بررسی جریانات سیاسی اسلام‌گرا و نسبت‌سنجی آنها با انقلاب اسلامی را در دستور کار خود دارد. ازاین‌رو در ابتدا به دسته‌بندی جریانات اسلام‌گرا در عربستان می‌پردازد، سپس از حیث اندیشه سیاسی، تشابهات و تفاوت‌های آن را با انقلاب اسلامی بررسی می‌کند تا بتواند جریانات درونی عربستان سعودی را بهتر به سیاست‌گذاران جمهوری اسلامی بشناساند.

مجموعه مقالات حج و انقلاب اسلامی ایران به کوشش مسعود معینی پور و تدوین پژوهشکده حج و زیارت در قطع وزیری، 580 صفحه، شمارگان 1000 نسخه و قیمت 17 هزار و پانصد تومان از سوی مؤسسه فرهنگی هنری مشعر وابسته به حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر و روانه بازار نشر شد.

گفتنی است، تاکنون متن کامل حدود یکهزار عنوان کتاب حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت با فرمت های گوناگون از سوی کتابخانه تخصصی پایگاه اطلاع رسانی حج به نشانیlib.hajj.irمنتشر شده است.