هنگامی که نهضت انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 خورشیدی به رهبری امام خمینی و حمایت مردم ایران به پیروزی رسید، دشمنان این مرز و بوم از دستیابی به اهداف خویش نا امید شدند. بنابراین با طراحی توطئه های بسیار کوشیدند تا در مسیر براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران گام بردارند، در این میان کودتای نوژه از جمله اقدام های آنها در این زمینه به شمار می رود که با همکاری سازمان جاسوسی آمریکا(سیا) و تعدادی از نظامیان وابسته به رژیم پهلوی طراحی شد و به دستور آمریکا با عنوان عملیات «نقاب» و به همراهی شاپور بختیار نخست وزیر حکومت پهلوی با هدف بازگرداندن وی به کشور و اجرای حکومت نظامی مورد طراحی قرار گرفت.
عاملان اجرای این کودتا، برای انجام دادن نخستین بخش برنامه خود و استفاده از تجهیزات نظامی، پایگاه هوایی شهید نوژه همدان را انتخاب کردند اما این توطئه با هوشیاری و درایت نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در 18 تیر 1359 خورشیدی و 48 ساعت پیش از زمان اجرای آن، خنثی شد و فعالیت عناصر ضد انقلاب و سازمان های جاسوسی بیگانه به موفقیت نرسید و یکی از گسترده ترین و بزرگترین نقشه های آمریکاییان در رویارویی با نظام مردمی ایران به شکست انجامید.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز کشف کودتای نوژه با «یحیی فوزی» عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی، معاون پژوهشی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی و نویسنده کتاب اندیشه سیاسی در ایران بعد از انقلاب به گفت و گو پرداخته است.

-متن این گفت و گو با ایرنا را در ادامه می خوانیم:
**ایرنا: طراحان و عوامل اصلی کودتای نوژه چه افرادی بودند و آنان چه هدفی را در این میان دنبال می کردند؟
***فوزی: تفکر کودتا به عنوان روشی برای براندازی نظام جمهوری اسلامی در بهار 1358 خورشیدی به وسیله برخی از افسران سلطنت طلب از جمله محمد باقر بنی عامری سرهنگ دوم بازنشسته ژاندارمری و از نزدیکان ارتشبد اویسی از فرماندهان ارشد رژیم پیشین و سرهنگ عطا اربابی احمدی افسر رکن 2 ارتش که با آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا در ارتباط بود، مطرح شد. آنها پس از اطمینان از حمایت آمریکا، برنامه های خود را پیگیری کردند و هماهنگی های لازم را با دفتر ستاد شاهپور بختیار آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی در پاریس به عمل آوردند، هدف آنها از این اقدام جلب پشتیبانی و ایجاد ائتلافی میان نظامیان و سیاسیون مخالف جمهوری اسلامی برای ایجاد کودتا بود.
**ایرنا: چه عواملی سبب طرح کردن کودتای نوژه شد و طراحان آن بر پایه چه برهانی اقدام به طراحی این توطئه کردند؟
***فوزی: با اشغال سفارت آمریکا در تهران در پاییز 1358 خورشیدی و طرح نافرجام آمریکا برای آزادی گروگان ها، طرح کودتای نوژه با جدیت بیشتر و با حمایت آمریکا و انگلیس پیگیری شد. بنابراین پرویز قادسی از همکاران بختیار و شهردار پیشین آبادان پس از کودتای 28 مرداد 1332 خورشیدی برای انجام دادن مقدمات کار در روزهای پایانی پاییز 1358 خورشیدی به تهران آمد و به دنبال آن رضا مرزبان از مشاوران بختیار راهی پاریس شد و بنی عامری از نظامیان مرتبط با اویسی نیز در اسفند همان سال در سفری به پاریس با بختیار دیدار و درباره تدارکات صورت گرفته در نیروهای مسلح گزارشی را به وی ارایه کرد. مجموعه این گزارش ها ستاد نخست وزیر رژیم پیشین را به این نتیجه رساند که در بهار 1359 خورشیدی تزلزل جمهوری اسلامی با توجه به ضربه های وارده در بُعد خارجی و داخلی به اوج خواهد رسید و زمینه را برای کودتا فراهم خواهد کرد.
در سفر بنی عامری به پاریس در اسفند 1358 خورشیدی، سازماندهی نوینی برای انجام دادن کودتا با عنوان «سازمان نقاب » طراحی شد که شامل سه شاخه سیاسی ، نظامی و پشتیبانی بود و به ترتیب ریاست آن را بنی عامری ، قادسی و منوچهر قربانی فر(دلال بین المللی سلاح ) بر عهده داشتند، کودتاچیان در ماه های نخست 1359 خورشیدی به جذب عناصر زیادی از نیروهای اطلاعاتی شاغل در اداره دوم ارتش و مأموران ساواک و برخی از افراد نیروهای هوایی ، زمینی و دریایی موفق شدند که بعضی از آنها تعهد به همکاری دادند و برخی نیز با فعالیت خنثی(فعالیت نداشتن به نفع کودتا و نظام ) موافقت کردند. این نیروها از پایگاه های مختلف نیروی هوایی و لشکرهای گوناگون نیروی زمینی به ویژه لشکر یک (گارد جاویدان پیشین و حوزه نفوذ اویسی) و با کمک عناصر نفوذی شناسایی و جذب شدند.
شاخه سیاسی کودتا نیز تلاش کرد تا علاوه بر تهیه امکانات تبلیغاتی چون اعلامیه ، نوار، فیلم و عکس که پس از انجام دادن کودتا برای مشروعیت سازی مورد نیاز بود، به ارتباط با برخی عناصر سیاسی -مذهبی به منظور ایجاد مشروعیت برای کودتاگران بپردازد. این شاخه همچنین سعی کرد با شکل دهی یک فضای جنگ تبلیغاتی روانی در آستانه کودتا، زمینه را برای انجام دادن آن فراهم کند. بنابراین در ماه های نزدیک به توطئه، سه ایستگاه رادیویی به زبان فارسی با همکاری برخی کشورها راه اندازی شد. آنها با تبلیغات پر حجم به ایجاد سردرگمی ، انفعال و ناامیدی در میان مردم پرداختند و ارتباط کودتاگران را به وسیله پیام های رمز برقرار کردند.
**ایرنا: رهبران کودتا با تصور آنکه با فتح تهران می توانند بر دیگر شهرها نیز تسلط یابند، اقدام به طراحی این توطئه کردند، چه عواملی سبب شد تا آنان به چنین نتیجه ای دست یابند؟
***فوزی: از نظر رهبران کودتا، فتح تهران برابر با پیروزی در سراسر کشور تلقی می شد. آنها با تجربه ای که از چگونگی کودتای 28 مرداد 1332 خورشیدی و پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 خورشیدی داشتند، تصور می کردند با سقوط تهران ، مرکزهای نظامی ـ اداری دیگر شهرها نیز به دنبال تغییر قدرت با رهبران کودتا اعلام همبستگی خواهند کرد و آماده اجرای فرمان های «شورای نظامی » می شوند. از آنجا که عملیات هوایی نقش مهمی در این کودتا داشت ، نخست پایگاه هوایی مهرآباد به عنوان مبدأ عملیات در نظر گرفته شد اما با توجه به اینکه این پایگاه هوایی در منطقه های مسکونی و در دسترس مردم بود، کودتاگران از این بیم داشتند که در روز عملیات پس از پروازهای نخستین و بمباران اهداف تعیین شده ، مردم از هر طرف به پایگاه هجوم ببرند و پس از خارج کردن پایگاه از دست محافظان ، در سطح باندها پراکنده شوند و این امر امکان فرود و صعود را از هواپیماها بگیرند و کودتا با شکست رو به رو شود، بنابراین آنان پایگاه نوژه در اطراف همدان را به این منظور انتخاب کردند.
**ایرنا: چرا کودتاگران پایگاه نوژه را برای اجرای این کودتا انتخاب کردند؟ این پایگاه دارای چه امتیازهایی برای انجام دادن این امر بود؟
***فوزی: این پایگاه به دلیل امتیازهایی که داشت برای اهداف کودتا مطلوب تشخیص داده شد، نخست آنکه از نظر داشتن هواپیماهای قابل تجهیز به سلاح سنگین ، بر پایگاه مهرآباد برتری داشت ، ویژگی دیگر نزدیکی آن به تهران بود. سومین عامل دور از دسترس بودن این پایگاه از مناطق مسکونی به شمار می رفت و دیگری آنکه چند تن از نیروهای در ارتباط با کودتا در آن پایگاه مسوولیت های مهمی در اختیار داشتند و مکان ها و پرسنل پایگاه را به خوبی می شناختند.
**ایرنا: برای تصرف پایگاه نوژه چه اهدافی و وسایلی تعیین شد؟
***فوزی: برای تصرف این مکان به عنوان کلید عملیاتی کودتا، 12 هدف تعیین شد و برای دستیابی به آنها ، 12 تیم از افراد مختلف در نظر گرفته شده بودند. نیروهای هوابرد، حداکثر تا ساعت یک پس از نیمه شب 19 تیر 1359 خورشیدی، باید در محل تعیین شده حاضر می شدند و اندکی بعد 300 تا 400 تن از افراد تیم کودتا که از اصفهان حرکت می کردند، به منظور تسلیح و سازماندهی برای پشتیبانی از تیم های 12 گانه چترباز به آنان ملحق می شدند و با حمله به پایگاه ، آن را در اختیار می گرفتند. با شروع عملیات تسخیر پایگاه نوژه به وسیله عوامل نفوذی کودتا در مخابرات ، بایستی تمامی ارتباط های داخل پایگاه ، به جزء برج کنترل که خود دارای بی سیم بود، قطع می شد و پس از تصرف کامل ، تیمسار محققی برای شروع و رهبری عملیات هوایی در اتاق فرماندهی عملیات هوایی استقرار می یافت و همزمان سروان حمید نعمتی ، محمد ملک ، کیومرث آبتین و فرخ زاد جهانگیری که هر کدام سرپرست یک تیم بودند، آماده به پرواز در آوردن نخستین اسکادران هوایی(یگان تاکتیکی نیروی هوایی) شامل 16 هواپیما از 53 فروند هواپیمای مجهز به سلاح سنگین می شدند.
**ایرنا: در هنگام طراحی کودتا، عاملان آن، چه مکان هایی را برای بمباران در تهران تعیین کردند؟
***فوزی: هدف های تعیین شده برای بمباران در تهران شامل بیت امام در جماران ، فروردگاه مهرآباد، ساختمان نخست وزیری ، ستادهای مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و کمیته های انقلاب اسلامی (میدان بهارستان )، پادگان های ولی عصر(عج )، امام حسین (ع )، خلیج (شهید بهشتی )، کمیته های انقلاب اسلامی منطقه 4 و 9، کاخ سعدآباد(چون آنجا را انبار مهمات می دانستند) و پادگان لویزان بودند. البته پس از بمباران های هوایی و شکسته شدن دیوار صوتی در تهران ، مرکزهایی چون رادیو و تلویزیون ، ستاد نیروی دریایی ، ستاد ارتش جمهوری اسلامی ، پادگان های حر، قصر، جمشیدیه و زندان اوین نیز باید اشغال می شد.
**ایرنا: طراحان کودتا پس از اجرایی کردن آن، قصد داشتند چه برنامه هایی را پیگیری کنند؟
***فوزی: پس از کودتا قرار بود شورای نظامی به عنوان قدرت عالی کودتا به ریاست بنی عامری تشکیل شود. نخستین هدف این شورا ، برقراری امنیت کودتا و فراهم آوردن شرایط بازگشت بختیار به ایران بود. شورای سیاسی در پاریس اصرار داشت که بختیار 48 ساعت پس از اجرایی شدن کودتا به ایران بیاید و در پست نخست وزیری مشغول به کار شود.
**ایرنا: طرح کودتا چگونه افشا شد و نظام جمهوری اسلامی به چه شکل به رویارویی با آن پرداخت؟
***فوزی: نزدیک به دو ماه پیش از انجام دادن کودتا، واحد اطلاعات سپاه پاسداران از کانال های گوناگون از تلاش ها برای اجرای کودتایی در برابر نظام نوپای جمهوری اسلامی آگاهی یافتند، بنابراین ستادی مرکب از واحد اطلاعات سپاه پاسداران ، گروه مهندسی ، انجمن اسلامی نیروی هوایی ، تعدادی از اعضای نیروی زمینی و تیپ نوهد به نام «ستاد خنثی سازی کودتا» را تشکیل دادند تا با توجه به اطلاعات کسب شده ، آمادگی برای رویارویی با توطئه و خنثی سازی آن را تأمین کنند. اطلاعات کارآمد به وسیله یکی از خلبانان در اختیار «ستاد خنثی سازی » قرار گرفت و اینگونه نبض عملیات در اختیار مسوولان جمهوری اسلامی قرار گرفت . البته چند ساعت پس از افشای کودتا به وسیله خلبان مورد نظر، یکی از درجه داران تیپ نوهد نیز به کمیته مستقر در اداره دوم ستاد مشترک مراجعه کرد و پس از افشای کودتا و اعتراف به اینکه قرار است به همراه 11 تن دیگر در طرح براندازی جمهوری اسلامی شرکت کند، یک پاکت حاوی بخشی از طرح عملیاتی کودتا را در اختیار کمیته مذکور قرار داد. به این ترتیب به فاصله چند ساعت از طرف دو عنصر جذب شده به کودتا، اقدام به «ضد کودتا» تبدیل و چشمان انقلاب در برابر خطری که در چند گامی آن کمین کرده بود، گشوده شد. این «ضد کودتا» گرچه به وسیله دو فرد، که از اقدام یکدیگر بی اطلاع بودند، صورت گرفت اما عمل آنها، در واقع ترجمان اراده یک ملت انقلابی علیه ضد انقلاب بود.
**ایرنا: پس از افشای کودتای نوژه، ستاد خنثی سازی کودتا چه اقدام هایی در راستای خنثی کردن آن انجام داد؟
فوزی: با جمع بندی اطلاعات حاصله از دو عنصر افشا کننده و تکمیل کردن آن با اطلاعاتی که از پیش گردآوری شده بود، به سرعت رویارویی با کودتای نوژه و خنثی کردن آن ، در دو محور پارک لاله (که محل تجمع 40 تن از خلبانان و فرماندهان کودتا برای اعزام به همدان بود) و پایگاه نوژه طراحی شد و با اقدام های مختلف در پایگاه و دستگیری تعداد زیادی از عناصر نام برده، این کودتا نافرجام ماند. پس از بازداشت عوامل این توطئه، حجت الاسلام محمدی ری شهری رییس دادگاه های انقلاب ارتش در 23 تیر 1359 خورشیدی تعداد دستگیرشدگان را 300 تن و تعداد هواپیماهای کودتاچیان را 17 فروند اعلام کرد.
*گروه اطلاع رسانی