اندیشه امام ومنطق کارامدی :میزگرد خبرگذاری جمهوری اسلامی (ایرنا )

دکتر یحیی فوزی نیز در میزگرد ایرنا گفت: پتانسیل بنیان های فقهی کلامی تحول گرای درونی اندیشه سیاسی امام از یکسو و تلاش ایشان برای کارآمدسازی اندیشه خود از سوی دیگر از جمله عوامل مهم موثر بر تکامل در اندیشه امام در دوران حیات مبارک امام (ره) است .
وی ادامه داد، به بیان دیگر اندیشه سیاسی ایشان برای عمل سیاسی و به منظور تحقق در عالم واقع تعریف شده است ، بنابر این امام (ره) تلاش می‌کرد تا این اندیشه در عرصه بیرونی به ناکارآمدی متهم نشود. که این امر نقش مهمی در تکامل اندیشه سیاسی امام (ره) در دوران حیات ایشان ایفا کرد.
این استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت، اندیشه امام (ره) مبنای تئوریک جمهوری اسلامی است و ساختار جمهوری اسلامی بر اساس اندیشه ایشان شکل گرفته و قانون اساسی و سیاستگذاری های نظام بر اساس اندیشه‌ها و آرا امام (ره) طراحی شده است به طوری که ما می‌ توانیم بگوییم ارتباط تنگاتنگی بین اندیشه ایشان و نظام جمهوری اسلامی و آینده نظام جمهوری اسلامی وجود دارد و تقویت یا تضعیف آرای امام (ره) می‌تواند به تقویت و تضعیف جمهوری اسلامی منجر شود.

** امام خمینی (ره) دارای ابعاد مختلف شخصیتی است

فوزی در ادامه تصریح کرد، امام خمینی (ره) اصولاً یک شخصیت ذو ابعاد است و ابعاد مختلف شخصیتی دارد. ایشان اولاً یک عارف است و تا حدود چهل سالگی اکثر آثارشان عرفانی است.
وی ادامه داد، علاوه بر این ایشان هم در عرصه عرفان نظری، هم در عرصه عرفان عملی صاحب سبک و اثر است. مخصوصاً در عرفان نظری، چون ما در جهان اسلام عرفا کمی را داریم که در عرصه عرفان نظری وارد شده باشد. شاید یکی از آنان محیی الدین عربی است که اولین بار عرفان را تدوین کرد و متن عرفانی دارد به نام کتاب فصوص الحکم که امام خمینی (ره) شرحی بر این کتاب نگاشت .
استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود، عرصه دوم شخصیتی امام (ره) عرصه فلسفی و کلامی ایشان است. ایشان کسی است که فلسفه را تدریس کرد، آثار فلسفی دارد و البته یکی از افرادی است که بین فلسفه و عرفان جمع کرد. اصولاً عرفا با فلاسفه خیلی روابط خوبی ندارند و می گویند پای استدلالیان چوبین بود. در واقع عرفا می گویند از طریق استدلال نمی‌شود به خدا رسید و فلسفه را نقد می‌کنند. ولی امام (ره) از جمله افرادی است که سعی کرد بین فلسفه و عرفان ارتباط برقرار کند. حتی به خاطر فلسفه برخی ایشان را تکفیر می‌ کردند.
فوزی گفت، عرصه بعدی شخصیت حضرت امام (ره) عرصه فقهی ایشان است. چون یک فقیه برجسته است، آثار متعدد فقهی دارد. کتاب البیع ایشان پنج جلد و کتاب طهارتش سه جلد است. تهذیب الاصول و رسایل و کتاب‌های متعدد فقهی که ایشان را تبدیل به یک چهره برجسته فقهی کرد. حتی در عرصه تفسیر در عرصه علم حدیث و شعر و ادبیات ایشان شعر می‌گفت، نثر بسیار زیبایی داشت و همه این‌ها ابعاد مختلف شخصیتی امام (ره) است.
وی ادامه داد، یکی از ابعاد مهم دیگر شخصیت سیاسی ایشان است. دنیای امروز ایشان را به عنوان یک چهره سیاسی می‌ شناسد. یک شخصیت دینی که مردم را برای یک انقلاب بسیج کرد ، یک نظام قدرتمند سیاسی را از بین برد و یک نظام جدید را تأسیس کرد.
از دیدگاه این استاد دانشگاه ، در واقع امام (ره) هم بسیج کننده بود، هم معمار انقلاب و انقلاب جدیدی را سامان داد و یک نظام سیاسی را پایه ریزی و بعد سعی کرد در بن بست هایی که برای این نظام پیش می‌ آمد با ارایه نظرات خاص خود، امور را به پیش ببرد و مشکلات و موانع را رفع کند. ایشان ایدئولوگ انقلاب بود و اندیشه سیاسی خاصی را در عصر معاصر مطرح کرد.

** امام علاوه بر مرجعیت دینی اندیشمند سیاسی نیز بود

استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اظهار داشت، اگر بخواهیم به کسی اندیشمند سیاسی بگوییم باید دو ویژگی عمده داشته باشد که یکی از آنها این که دارای مبانی بوده و دیگری اندیشه سیاسی او منطقی و مستدل باشد.
فوزی ادامه داد، ما می توانیم امام (ره) را علاوه بر مرجعیت دینی در شمار اندیشمندان سیاسی نیز بدانیم، چون واقعاً مباحثی که ایشان مطرح می‌کند، مبتنی بر یک سری مبانی معین و مشخص است. مبانی فلسفی، کلامی، انسان شناسی و … به علاوه برای مباحث سیاسی خود ،ایشان استدلال دارد بنابر این امام (ره) به عنوان یک اندیشمند سیاسی نیز در عصر حاضر مطرح است.
وی تصریح کرد، اندیشه سیاسی امام (ره) مبتنی بر یک سری مبانی است. اولاً مبتنی بر یک مبانی انسان شناسی بود. اصولا نوع نگاه امام (ره) به انسان، نوع نگاه ایشان به سیاست و جامعه را تعیین کرده است.
این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد، مبانی کلامی و اعتقادی امام (ره) نیز مبنای دوم اندیشه سیاسی ایشان می باشد. مثلا اعتقاد امام (ره) به توحید نقش مهمی در جهت دهی به اندیشه سیاسی ایشان دارد. توحید یکی از مباحث اصلی اندیشه اسلامی است و بر این اساس حاکمیت از آن خداست و ریشه ولایت فقیه نیز از همین جا سرچشمه می گیرد.

** مبانی فقهی امام مبتنی بر اجتهاد بر اساس شرایط زمان و مکان است

استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت، سومین بنیان اندیشه سیاسی امام (ره) ،مبانی فقهی ایشان می باشد. امام (ره) مبتنی بر مبانی فقه اصولی خود بر ضرورت اجتهاد متناسب با شرایط زمان و مکان تاکید می کند و در مواجهه با بن بست ها در تصمیم گیری سیاسی و حقوقی بحث ولایت مطلقه و احکام ثانویه و مصلحت و احکام حکومتی را مطرح می کند تا مصالح عمومی در عرصه سیاسی با مانعی مواجه نباشد. پس اندیشه سیاسی امام (ره) اندیشه ای منسجم و مبنا دار است که باید برای فهم دقیق آن به این مبانی و بنیان ها توجه کرد.

** امام (ره) نجف یا امام (ره) پاریس نداریم

فوزی با اشاره به این که در چنین شرایطی چند دیدگاه در خصوص سیر اندیشه های حضرت امام (ره) در طول حیات ایشان وجود دارد، گفت، بعضی می‌گفتند اندیشه امام (ره) در نجف با اندیشه امام (ره) در پاریس فرق می‌کند. امام (ره) پاریس با امام (ره) بعد از انقلاب فرق می‌کند. در واقع ما چند تا امام (ره) داریم. بعضی دیگر معتقد به یک ثباث در اندیشه امام (ره) می باشند که اندیشه امام(ره) از همان اول هیچ تغییر نکرده و ادامه پیدا کرده است که بررسی دقیق آثار امام (ره) نشان می دهد که بر خلاف این دو دیدگاه اندیشه امام (ره) در طی زمان هسته مرکزی خود را حفظ کرده و در طی زمان این افکار دچار تکامل و فربه تر شده است.
وی ادامه داد، امام (ره) در زمان اقامت در نجف موضوع ولایت فقیه را مطرح کرد و در ادامه در پاریس پس از چند سال در گفت و گو با خبرنگاران می‌ گویند ما به دنبال یک الگوی حکومتی به نام جمهوری اسلامی هستیم و تلاش می کند ساختار جمهوری اسلامی را تعریف کند و می‌ گوید مبنای این الگوی جدید سیاسی ، رأی ملت است، جمهوریت نظام است، مردم نظام سیاسی را شکل می ‌دهند. انتخاب می‌کنند و در عین حال تأکید دارد روی قانون اسلام که قانون این جمهوری به خاطر اینکه اکثریت مردم مسلمان هستند ، قوانین اسلام است.

** اسلام با دمکراسی مخالف نیست

این استاد دانشگاه تاکید کرد، امام (ره) می‌ گفت دموکراسی یک ابزار است و ما می‌ توانیم از آن استفاده کنیم در خدمت این مبانی فرهنگی خودمان و اسلام را به عنوان روح این دموکراسی مطرح می کند.
فوزی ادامه داد، از نظر امام (ره) در واقع اسلام با دموکراسی مخالف نیست، اسلام با لیبرال دموکراسی چالش دارد، با سوسیال دموکراسی چالش دارد، نه با خود دموکراسی، دموکراسی را در واقع امام (ره) پذیرفت و در این قالب دموکراسی اسلامی یا مردم سالاری دینی را مطرح کرد.

** اندیشه سیاسی امام (ره) به منظور تحقق در عالم واقع است

استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت، تکامل اندیشه سیاسی امام (ره) نه صرفاً تاریخی محض است و نه محصول صرفاً اندیشه محض است، بلکه اندیشه و عمل سیاسی در هم تنیده شده و پیوند خورده است و در واقع باید بگوییم که اندیشه سیاسی امام (ره) برای عمل سیاسی و به منظور تحقق در عالم واقع تعریف شده است .
فوزی ادامه داد، توجه به بحث کارآمدی اندیشه در عرصه عمل سیاسی نقش موثر بر تحول اندیشه امام (ره) داشته است. کارآمدی اندیشه سیاسی یعنی این که تمام تلاش امام (ره) این است که بالاخره این اندیشه را بتواند در عالم واقع محقق کند.
وی افزود، حتی امام (ره) از درون فقه شیعه ابزارهایی مطرح کرد که در قالب آن ابزارها تمام تلاشش این بود که بن بست های عملی را بشکند و اجازه ندهد موانع تحقق اندیشه موجب ناکارآمدی آن شوند و یکی از آنها توجه به اجتهاد و نقش زمان و مکان بود و ایشان تأکید داشت ما باید زمان و مکان را در اجتهاد لحاظ بکنیم.
به گفته این استاد دانشگاه ، امام (ره) بر اساس بنیان های فقهی خود معتقد است عقل در کنار نقل می‌تواند تکمیل کننده باشد و به عنوان منبع استنباط احکام باشد. یکی از آن جاهایی که امام (ره) بر نقش عقل تاکید دارند، بحث مصادیق و تعیین مصادیق است. یعنی معتقدند که مصداق شناسی کار عقل و کار عقلا است. به همین دلیل اگر یک امری مصداقش عوض بشود، حکمش هم عوض می‌شود که این نگاه در ارتباط با موضوع بازی شطرنج به خوبی روشن است.
استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت، امام (ره) همچنین برای کارآمد کردن نظام اسلامی در ارتباط با اختلاف بر این موضوع که آیا حکومت باید مقید به احکام شرعیه عمل کند یا در برخی مواقع می‌ تواند فراتر از احکام شرعی هم عمل کند، معتقد به نظر دوم بود.
وی ادامه داد، از دیدگاه ایشان حکومت مقیده نیست، حکومت مطلقه است، یعنی اختیار حکومت فراتر از عمل به قوانین شرعیه است و حتی در برخی مواقع می‌تواند از احکام فرعی شرعیه گذر کند. چون امام (ره) معتقد بود حکومت جز احکام اولیه اسلام است و بر بقیه احکام تقدم دارد. بنابراین وقتی تعارضی بین دو حکم اولیه ایجاد می شود، حکومت برتر از بقیه است و ایجاد مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز در این راستا بود.

** امام (ره) جسارت پذیرش اشتباه را داشت

فوزی در ادامه گفت، از سوی دیگر آرا و تصمیمات سیاسی امام (ره) نیز که جزء حوزه متغیرات دیدگاه های امام(ره) است بشدت و کاملا با منطق کارآمدی گره خورده است و این آراء بر مبنای مشورت، خرد و عقل فردی و جمعی و عرف است که می توان مصداق آن را در ارتباط با دوران دفاع مقدس و ادامه جنگ یا پذیرش قطعنامه دید. باید گفت امام (ره) جزء شخصیت‌هایی بود که جسارت تغییر و جسارت پذیرش اشتباه را داشت و در عرصه عمل سیاسی این نکته مهمی است.
استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت، منطق این مساله در دوران بعد از امام (ره) نیز ایجاب می‌ کند که خیلی از مصادیق و جهت گیری‌ها و حتی راهکارهای امام (ره) در قالب همین منطق مجدداً مورد بازنگری قرار بگیرد. به بیان دیگر دیدگاه های امام (ره) می تواند بر اساس منطق خود ایشان یعنی منطق کارآمدی مجددا مورد بحث قرار گیرد و بر اساس این منطق با تغییر مصداق و موضوع و تغییر شرایط ،ولی فقیه در مورد آنها می تواند نظرات جدیدی را مطرح کند.
وی خاطر نشان کرد ، مثلا امام (ره) یک زمانی می‌گفت، رابطه با امریکا، رابطه گرگ و میش است ولی با تغییر شرایط مقام معظم رهبری به این جمع بندی رسیدند که الان شرایط تغییر کرده و قدرت ایران از جایگاه یک کشور فرودست ارتقا یافته و می تواند از موضع برابر با امریکا در بحث هسته ای مذاکره کند.
استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تاکید کرد، امام (ره) در واقع در دوران حیات خود با تمام توان کوشید که تعامل بین ذهن و عین را در اندیشه‌ خود لحاظ کند. به این معنا که از یکسو تلاش می کرد که منطق درونی اندیشه ‌اش را تقویت کند، اما از سوی دیگر با استفاده از ساز و کارهایی که در اندیشه ها و افکارش بود، سعی می‌کرد در عرصه عمل هم اندیشه ایشان به بن بست نرسد و متهم به ناکارآمدی در عرصه عملی نشود. بنابراین اگر ما به دنبال این باشیم که اندیشه امام (ره) تداوم پیدا کند به عنوان معیار جمهوری اسلامی باید به هر دو آنها توجه بکنیم.

در لینک زیر :http://www.irna.ir/fa/News/82553321/